अमेरिकाका राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको शरणार्थीप्रति अमेरिकी प्रतिबद्धताबाट पछि हट्ने भन्ने वाचा अब नयाँ रहेन । उनले सबै शरण प्रक्रिया बन्द गरेका छन् र अनियमित आप्रवासीलाई हटाउन सुरु गरेका छन् । ट्रम्पको नयाँ कदममा अमेरिकी शरणार्थी प्रवेश कार्यक्रमको निलम्बन पनि समावेश छ । अमेरिका जाने शरणार्थीका लागि बुक गरिएका उडान रद्द गरिएका छन् । गिरफ्तारी र निर्वासन सुरु भएको छ ।
बाइडेन प्रशासनअन्तर्गतका कडा आप्रवासीविरोधी नीतिलाई पनि पछ्याइएको छ, यद्यपि ट्रम्पको आप्रवासी नीतिमा विगतको तुलनामा बढी निर्मम छन् । अमेरिकाले मात्र होइन, अन्य ‘ग्लोबल नर्थ’का देश (विकसित देश)ले पनि आप्रवासन नियन्त्रण गर्न कठोर नीति ल्याएका छन् । सन् २०२४ को इयू आप्रवासन र शरणसम्बन्धी २०२४ सम्झौताले कडा सीमा नियन्त्रण, शरण खोज्नेहरूको द्रुत मूल्यांकन र योग्य नभएकालाई छिटो हटाउने व्यवस्था गरेको छ । बेलायतमा लेबर प्रधानमन्त्री केयर स्टारमरले कुल आप्रवासन दर घटाउने र मानव तस्करलाई आतंकवादीलाई जस्तै व्यवहार गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन् ।
विगत ३० वर्षमा बसाइँसराइमा मेरो अनुसन्धानको अनुभवका आधारमा मलाई विश्वास छ कि यी कदम टिक्ने सम्भावना छैन । त्यहाँ दुई अन्तरसम्बन्धित प्रवृत्ति छन्, जसले ग्लोबल नर्थको सिमाना बन्द गर्नु अव्यावहारिक देखाउँछ । पहिलो, विश्वको उत्तरी भागमा जनसंख्या चाँडै वृद्ध हुँदै छ (औसतमा) । त्यहाँ प्रजनन दर वा प्राकृतिक जनसंख्या वृद्धिदर घटेको छ । कुल जनसंख्यामा वृद्धवृद्धाको हिस्सा बढ्दै गएको छ ।
दोस्रो, श्रमशक्ति घट्दै गएको र निर्भरता अनुपात (काम नगर्ने मानिसको अनुपात) द्रुत गतिमा बढ्दै गइरहेको अवस्थामा केही परिवर्तन नगरी अन्य देशका सम्भावित श्रमिकका लागि सिमाना बन्द गर्दा ‘ग्लोबल नर्थ’मा जीवनस्तर खस्किनेछ । आर्थिक वृद्धि र सरकारी राजस्व सुस्त वा स्थिर हुनेछ, पूर्वाधार मर्मत र सामाजिक सेवा प्रावधान पनि कमजोर हुनेछ ।
त्यहाँ धेरै सम्भावित रणनीति छन्, जुन अध्यागमनविरोधी उपायको विकल्प हुन सक्छ । केही वृद्ध मानिस दक्षिणमा बसाइँ सर्न सक्थे । रोबोट र कृत्रिम बौद्धिकता (एआई)ले थप काम गर्न सक्थे । आप्रवासीलाई स्थायी रूपमा वा मिश्रित आप्रवासीका रूपमा उत्तरमा जान दिने व्यवस्था मिलाउन सकिन्छ । यी सबै रणनीति पहिले नै प्रयोगमा छन् । तिनीहरूको आवेदन धेरै विस्तार गर्नुपर्छ ।
अनुचित त्रास
ग्लोबल नर्थका सरकारले हाल चालेका अध्यागमनविरोधी उपाय तथा प्रतिक्रिया अतिरञ्जित छ । विश्वभर आप्रवासीको संख्यामा उल्लेख्य वृद्धि भएको कथनका आधारमा सरकारले आप्रवासीविरोधी कडा कदम चालेको छ । तर, यो सत्य होइन । अमेरिका, जर्मनी र कोलम्बियाजस्ता केही देशले शरणार्थी र अन्य आप्रवासीको संख्या बढेको पाएका छन् । तर, बाँकी विश्वका लागि यो तस्बिर दशकौँदेखि लगभग समान छ ।
विदेशमा जन्मेका बासिन्दा (आप्रवासीका लागि व्यापक रूपमा प्रयोग गरिएको परिभाषा) विश्वभरका बासिन्दाहरूको अनुपातका रूपमा १९७० मा २.३ प्रतिशतबाट सन् २०२० मा ३.६ प्रतिशत पुग्यो । तर, सन् १९६० मा यो संख्या तीन प्रतिशतभन्दा बढी थियो । र, १८०० को अन्तमा कुल आप्रवासी विश्वव्यापी जनसंख्याको तीन प्रतिशतदेखि पाँच प्रतिशतको हाराहारीमा थिए ।
त्यसैले, ३.६ प्रतिशतको वृद्धि कुनै नयाँ कुरा होइन । सन् २०२३ मा त्यहाँ लगभग ३८ मिलियन शरणार्थी थिए, जसमध्ये ६९ प्रतिशतले छिमेकी देशमा र ७५ प्रतिशतले मध्यम र न्यून आय भएका देशमा शरण खोजेका थिए । त्यसकारण सामान्यतया धनी देशले सबैभन्दा ठुलो बोझ बोकिरहेका छैनन् ।
यी कठोर कदमको पछाडिको वास्तविक कारण आर्थिक सहयोग र जीवनस्तर भनेजस्तो नहुनु हो । हाउजिङको लागत र उपलब्धता खस्किएको छ । असमानता सन् १९८० को दशकदेखि बढेको बढ्यै छ । सन् २००८ मा देखा परेको विश्वव्यापी वित्तीय संकट र कोभिड–१९ पछि सार्वजनिक सेवाको गुणस्तर र उपलब्धता खस्किएको छ । रोजगारीको गुणस्तर अनिश्चित काम र कम पारिश्रमिक सेवा क्षेत्रतर्फ सरेको छ । यसले विदेशीविरोधी भावना र यहाँसम्म कि जेनोफोबिया (अन्य देशबाट आएका नागरिकलाई पूर्वाग्रीपूर्ण दृष्टिले हेर्नु वा घृणा गर्नु)सहित लोकवादको उदयलाई प्रश्रय दिएको छ ।
ट्रम्पका कार्य अहिलेसम्मकै सबैभन्दा निर्मम छन् । उनका कदमले सुरक्षा बललाई थप शक्ति दिएर ‘आक्रमणमा संलग्न विदेशी’लाई अमेरिका प्रवेशमा रोक लगाउँछ । अमेरिकाको दक्षिणी सीमामा शरणमा निषेध र ‘मेक्सिकोमै रहन’ दिइएको निर्देशनको अर्थ तेस्रो देशका सम्भावित शरणार्थीले पनि सीमापार गर्न सक्दैनन् ।
ट्रम्पले यो पनि आदेश दिएका छन् कि जन्मसिद्ध नागरिकता निश्चित वर्गका बासिन्दा, अनिवार्य रूपमा नागरिक वा ‘ग्रिन कार्ड’का रूपमा बसोवासको अधिकार भएका बालबालिकामा सीमित हुनुपर्छ । यस कदमलाई केही राज्यमा न्यायाधीशहरूले असंवैधानिक भनेका छन् ।
होमल्यान्ड सेक्युरिटी डिपार्टमेन्टका कार्यवाहक प्रमुखले अध्यागमन र भन्सार प्रवर्तन अधिकारीलाई बाइडेन प्रशासनका धेरै कार्यक्रमअन्तर्गत अमेरिकामा अस्थायी रूपमा भर्ना भएका क्युबा, निकारागुआ, भेनेजुएला र हाइटीका शरणार्थी (सम्भवतः अफगान र युक्रेनी शरणार्थीसमेत) लाई लक्षित गर्दै आप्रवासीलाई निकासी गर्ने अधिकार दिए ।
ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालमा ल्याइएको लेकेन–रिले ऐनअन्तर्गत (अमेरिकी कंग्रेसबाट अन्तिम स्वीकृति हुन बाँकी)को पहिलो विधेयकले अनुमतिविना देश प्रवेश गर्ने र केही अपराधमा अभियोग लगाइएका आप्रवासीलाई हिरासतमा राख्न र देश निकाला गर्न सक्नेछ । यो विधेयकको पक्षमा २६३ मत र विपक्षमा १५६ मत परेको थियो ।
यसविपरीत ग्लोबल साउदमा मैले अन्यत्र छलफल गरेझैँ प्रवृत्ति उल्टो दिशामा बढेको छ । दक्षिण अमेरिकी क्षेत्रीय समुदायले हालैका दशकमा धेरै व्यापक रूपमा बसाइँसराइलाई उदार बनाएका छन् । तर, अफ्रिकी क्षेत्रीय समुदायले पनि प्रगति गरेका छन्, जस्तै दक्षिणपूर्वी एसियाली राष्ट्रहरूको संघ ।
यस्तो छ अबको बाटो
केही वैकल्पिक रणनीतिले मार्ग नेतृत्व गरिरहेका छन् । क्यानडामा अस्थायी विदेशी कामदार कार्यक्रम १९७३ देखि लगातार विस्तार भएको छ, जसमा खानपान, हेरचाह, निर्माण र कृषिजस्ता प्रमुख पेसाका लागि दीर्घकालीन परिचालित कम–दक्ष कामदार समावेश छन् । यद्यपि, आप्रवासनलाई लिएर उत्तरमा देखिएको आतंक र क्यानडाको आवास अभावले यो राजनीतिक छानबिनमा परेको छ । यस्तै क्रियाकलाप अन्यत्र पनि देखा पर्दै छ ।
इयूमा प्रतिभा साझेदारी (ट्यालेन्ट पार्टनरसिप)लाई प्रोत्साहित गरिन्छ । उदाहरणका लागि, जर्मनीसँग केन्या र मोरक्कोसँग प्रतिभा साझेदारी छ, जहाँ उनीहरूले ती देशहरूमा स्वास्थ्यकर्मी र आइटी प्राविधिकलाई जर्मनीमा काम गर्न र बस्न तालिम दिन्छन् । स्पेनसँग ल्याटिन अमेरिका र अफ्रिकामा विभिन्न साझेदारी छन् । प्रधानमन्त्री पेड्रो सान्चेजले अग्रगामी हुन चाहेका छन् ।
विश्वव्यापी उत्तरमा जनसंख्या संरक्षणका लागि हालको प्रवृत्ति नराम्रो छ । काम गर्ने आप्रवासीका लागि नयाँ औपचारिक मार्ग र शरणार्थीका लागि व्यावहारिक प्रणाली, अनियमित आप्रवासीविरुद्ध नियमको पूर्ण कार्यान्वयनको साथ, राजनीतिक र आर्थिक रूपमा काम गर्ने संयोजन हुन सक्छ ।
द कन्भर्सेसनबाट
