यमुना अर्याल काफ्ले

‘वास्तवमा मजदुर त्यो हो जसले सबै चिज वस्तुमा परिवर्तन ल्याइदिन्छ,’ दार्शनिक जोन लक । लकको यो भनाइबाट असली मजदुरको क्रान्तिकारी शक्तिको महिमा र समाज रूपान्तरणको मियो मजदुर हुन् भन्ने कुरा स्पष्ट हुन्छ । सन् १८८९ देखि विश्वभरका श्रमजीवीले अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवसको रूपमा मे १ तारिखलाई विश्वव्यापी रूपमा मनाउन थाले । उक्त दिन विश्वका ८० भन्दा बढी राष्ट्रमा आधिकारिक रूपमा सार्वजनिक बिदा दिएरै दिवस मनाइन्छ भने कतिपय राष्ट्रमा सामान्य रूपमा नै मनाउने गरिन्छ । नेपालमा सन् १९६३ देखि यो दिवस मनाइँदै आएको भए पनि वि.सं. २०६४ देखि मात्रै आधिकारिक रूपमा सार्वजनिक बिदाको घोषणा गरेरै औपचारिक रूपमा मनाउने प्रचलन कायम भएको छ । छिमेकी मुलुक भारतमा १ मे १९२३ मा भारतिय मजदुर किसान पार्टीले मद्रासमा पहिलोपटक मे दिवस मनाएको थियो । उक्त दिन भारतमा पहिलोपटक रातो झण्डाको प्रयोग भएको थियो।

श्रमिकलाई दिनमा १८/२० घण्टा कठोर काममा दलाउने, न्यून पारिश्रमिक दिने, श्रमिकको भविष्यको हेक्का नराख्ने उल्टै आठ घण्टा काम, आठ घण्टा आराम र आठ घण्टा मनोरञ्जनजस्तो मानवीय मागलाई लत्याउने गरी अघि सारिएको बर्बरता र दमनलाई दीर्घकालीन रूपमा परास्त गर्दै शिकागो शहरमा पोखिएको विद्रोहको आगोले संसारभर मजदुरको माग सम्बोधन गर्न बाध्य तुल्यायो । तानाशाही, निरङ्कुश शासन व्यवस्था बिस्तारै हट्दै गएपछि मजदुरका आवाजले स्थान पाउन थाले । खास काममा जोतिने पात्रका आवाज मुखरित हुन थालेपछि आवाजविहीनको अधिकारले पनि स्थान पाउन थाल्यो । एवं प्रकारले विश्वव्यापी रूपमा मजदुर अर्थात् श्रमजीवी पात्रहरू बलिया हुन थाले । विभिन्न नामका सङ्गठन खुल्न थाले । त्यस्ता सङ्गठनलाई श्रमिकको हक र अधिकारमा केन्द्रित गराउने अभिप्रायले ट्रेड युनियनको नाम दिइयो । हिजो आवाज उठाउँदा शासकको हातबाट मारिनुपर्ने मजदुर साङ्गठनिक रूपमै बलियो हुन थालेपछि शासकले श्रमिकका कुरा सुन्न थाले । मजदुरका हक अधिकारको विषयलाई संविधानमै लेख्न थालियो, यो ठूलो उपलब्धि हो ।