कानुनले मानव बेचबिखन गर्नेलाई बीस वर्ष जेल र दुई लाख रुपैयाँ जरिवाना तोकेको छ । त्यस्तै, कसैलाई जबरजस्ती वेश्यावृत्तिमा लगाउनेलाई १० वर्ष जेल र एक लाख जरिवाना तोकेको छ । यस्ता क्रियाकलापमा संलग्न मात्रै हुनेलाई तीन महिना जेल, पाँच हजार जरिवाना तोकेको छ । तर न्यून व्यक्तिहरू मात्रै कारबाहीको दायरामा आउने राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगकी प्रवक्ता मोहना अन्सारी बताउँछिन् । ‘प्रहरीले सक्रिय रूपमा काम गर्दैन, मानव बेचबिखनविरुद्ध काम गर्नेहरू नै यसमा संलग्न भइदिँदा अपराधीलाई कानुनको दायरामा ल्याउन मुस्किल छ,’ उनले भनिन् । प्रहरीको प्रक्रिया झन्झटिलो हुँदा पनि पीडितहरू उद्धार गर्न अप्ठ्यारो भइरहेको उनी बताउँछिन् । ‘शंका लागेको व्यक्तिको दोहोर्‍याएर बयान लिइँदैन, उजुरीलिँदा संवेदनशीलता खासै अपनाइँदैन, गोपनीयतामा पीडित ढुक्क हुन सक्ने अवस्था छैन ।’उनले भनिन् ।

 

मानव बेचबिखनका ट्रेन्डहरू परिवर्तन भइरहने हुँदा यस्ता अपराध न्यूनीकरण हुन नसकेको आयोगका अध्यक्ष अनुपराज शर्मा बताउँछन् । ‘यसमा संलग्न व्यक्तिहरू प्रहरीभन्दा दुई कदम अगाडि छन्, रुट फेरीफेरी यस्ता आपराधिक काम गरिरहेका छन् ।’ उनले भने ।

 

नेपालमा विपद्, सहज वैदेशिक रोजगारी, घरेलु हिंसा, अशिक्षा, गरिबी र फितलो कानुन कार्यान्वनका कारण बेचबिखनका घटना बढेका छन् । प्रवक्ता अन्सारी भन्छिन्, ‘गरिबले व्यवसाय गर्न ऋण पाउँदैनन्, वैदेशिक रोजगारीमा जानका लागि सजिलै ऋण पाउँछन्, ऋण खोज्ने काममा मानव बेचबिखन गर्ने दलाल नै संलग्न छन् ।’

 

विशेषगरी महिला र बालबालिका बेचबिखनमा पर्ने गरेको तथ्यांकले देखाएको छ । पछिल्लो समयमा इन्टरनेटको बढ्दो प्रयोगले मानव बेचबिखनको जोखिम बढाइरहेको छ । अन्सारी भन्छिन्, ‘अनलाइनमार्फत अशिक्षितभन्दा शिक्षित बढी फसेका छन्, अनलाइनमा कुरा गरेको भरमा बिहे गर्न तयार हुने प्रवृत्तिले उनीहरू बेचबिखनको सिकार भइरहेका छन् ।’ आयोगमा आर्थिक वर्ष २०७३/०७४ मात्रै मानव बेचबिखनसम्बन्धी दुई सय १२ वटा उजुरी दर्ता भएका छन् । जसमा ९५ प्रतिशत महिला नै छन् । घटनामध्ये हरेक १० जनामा ४ जना बालबालिका हुने गरेको प्रहरीले जनाएको छ । हरेक चार जनामा ३ जना कुनै औपचारिक शिक्षा प्राप्त नगरेको देखिन्छ । बेचबिखनसम्बन्धी उजुरीको जातिगत स्थिति हेर्दा ४८ प्रतिशत जनजाति, २९ प्रतिशत ब्राह्मण/क्षत्री, १५ प्रतिशत दलित र ८ प्रतिशत मधेसी समुदायका व्यक्ति छन् ।

 

मानव बेचबिखनविरुद्धमा कार्यरत विभिन्न गैरसरकारी संस्था, नेपाल प्रहरीको अपराध अनुसन्धान महाशाखा र विदेशस्थित नेपाली दूतावासबाट लिएको तथ्यांकअनुसार यस वर्ष १३ सय मानव बेचबिखनका उजुरी परेका छन् ।