सुरेन्द्र पौडेल

वैशाख तेस्रो साता नेपाली हस्तलिखित राहदानीमा कुवेत पुगेका ३६ बंगलादेशीलाई एकै दिन त्यहाँको अध्यागमन कार्यालयले पक्राउ गर्यो । ती सबै कुवेतले एकैपटक डिपोर्ट गरी (कुवेत आगमनमा रोक लगाई) कालोसूचीमा राखेका बंगलादेशी थिए। बंगलादेशबाट दुबई जाँदा उनीहरुले आफ्नै देशको र दुबईबाट कुवेत जाँदा नेपाली राहदानी प्रयोग गरेका थिए। 

• वैशाख पहिलो साता नेपाली राहदानीमा भारतको मधुवानी जिल्ला खजौली ग्राम वडा नं ३ का २१ वर्षे डुमो मण्डल कतार पुगे। उनले धनुषा, उमाप्रेमपुर-७ का २१ वर्षे गंगरु मुखियाको राहदानी प्रयोग गरेका थिए। कतारमा पक्राउ परेपछि उनले नेपाली एजेन्टलाई १ लाख ३५ हजार रुपैयाँ बुझाएर त्रिभुवन विमानस्थलबाट उडेको बयान दिएका थिए।

• नेपाली हस्तलिखित राहदानी दुरुपयोग गरी बंगलादेशी र भारतीय आउन थालेपछि गएको असारमा कुवेत सरकारको अनुरोधमा त्यहाँस्थित नेपाली दूतावासले विज्ञप्तिमार्फत सकभर हस्तलिखित राहदानीमा नआउन आग्रह गरेको थियो। नेपाली राहदानी दुरुपयोगबारे साउदी अरबले पनि हस्तलिखित राहदानीमा नेपाली कामदारलाई प्रवेश गर्न नदिने निर्णय गर्यो। तर कूटनीतिक पहलपछि साउदीले निर्णय उल्टायो।

हस्तलिखित राहदानी विस्थापित गर्ने म्याद नजिकिँदै गर्दा यस्ता राहदानी दुरुपयोग गर्नेको संख्या बढ्दै गएको छ। केही वर्षअघि नेपाली हस्तलिखित राहदानी दुरुपयोग गर्ने विदेशीमा बंगलादेशी धेरै हुने गरे पनि पछिल्ला बढी दुरुपयोग गर्नेमा भारतीय भेटिएका छन्। हस्तलिखित राहदानी दुरुपयोग गर्ने नेपालीको संख्या पनि कम छैन।

नेपालीको राहदानीमा आफ्नो फोटो टाँसी विदेश जाँदा वा फर्कंदा पक्राउ पर्नेमा ठूलो संख्या भारतका दार्जिलिङ, लखिपाडी, सिलगुडी, कालिङपोङ, जलपाइगुडी, गोरखपुर, सिक्किम, मधुवती, चेन्नईमा बसोबास गर्ने महिलाको छ।

'हस्तलिखित राहदानी दुरुपयोग गर्ने बढेका छन्,' अध्यागमन विभागका महानिर्देशक बसन्तराज गौतमले नागरिकसँग भने, 'अधिकांशले राहदानीमा फोटो परिवर्तन गरी दुरुपयोग गर्ने गरेको भेटिएको छ। नेपाली राहदानी दुरुपयोग गर्ने धेरै नेपालीमूलका भारतीय नागरिक पाइएको छ।'

अध्यागमन विभागले पछिल्लो एक वर्षमा मात्र त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल (टिआइए) बाट हस्तलिखित राहदानी दुरुपयोग गरी विदेश जान खोज्ने करिब ५ सयलाई पक्रेको छ। पक्राउ पर्ने प्रायः सबैले अर्को व्यक्तिको राहदानीमा रहेको फोटो उप्काई आफ्नो टाँसेको भेटिएको छ। राहदानी दुरुपयोग गर्ने पाँच सयविरुद्ध विभागले बितेको एक वर्षमा अदालतमा मुद्दा चलाइसकेको छ।

राहदानी दुरुपयोग गरेको आशंकामा पक्राउ परेका ३० जना अहिले विभागको हिरासतमा छन्। गत बुधबारमात्र टिआइएबाट विभागले राहदानी दुरुपयोग गरी विदेश जाँदै गरेका शंकास्पद चारजनालाई पक्रेको छ। 'अर्काको राहदानी दुरुपयोग गर्ने अधिकांश वैदेशिक रोजगारीमा जानेहरु छन्,' अध्यागमन विभाग मुद्दा शाखाका प्रमुख भीमराज पोखरेलले बताए।

अध्यागमन विभागको तथ्यांकअनुसार सन् २०१२ मा राहदानी दुरुपयोग गरी विदेश जाने क्रममा टिआइएबाट ४ सय ९८ जनालाई पक्राउ गरिएको छ। यीमध्ये ४ सय ८१ जनामाथि काठमाडौं जिल्ला अदालतमा मुद्दा चलाइसकिएको छ।

विभागको तथ्यांकअनुसार २०१२ जनवरीमा २७, फेब्रुअरीमा ३१, मार्चमा ३९, अप्रिलमा ३५, मेमा ३०, जुनमा ३३, जुलाईमा २६, अगस्टमा ४२, सेप्टेम्बरमा ९१, अक्टोबरमा ४४, नोभेम्बरमा ६० र डिसेम्बरमा ४० जनालाई राहदानी दुरुपयोग गरेको शंकामा टिआइएबाट पक्राउ गरिएको थियो।

राहदानी दुरुपयोग गरेको आवश्यक प्रमाण जुटाई विभागले २०१२ जनवरीमा ६७, फेब्रुअरीमा ५१, मार्चमा ४७, अप्रिलमा ४०, मेमा ३०, जुनमा २४, जुलाईमा १३, अगस्टमा १९, सेप्टेम्बरमा ६७, अक्टोबरमा ५८, नोभेम्बरमा ४१ र डिसेम्बरमा २४ जनामाथि काठमाडौं जिल्ला अदालतमा मुद्दा दायर गरेको थियो। 'अघिल्लो वर्ष तथा महिनाका केस पनि बाँकी रहने हुँदा पक्राउ परेको र मुद्दा दायर गरेको संख्यामा भिन्नता हुन्छ,' पोखरेलले बताए।

राहदानी दुरुपयोग गरेको अभियोगमा मुद्दा चलाइएकामध्ये एक जनालाई पनि अहिलेसम्म अदालतले निर्दोष ठहर नगरेको विभागको अनुभव छ।

अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन संगठन (आइकाओ) को प्रावधानअनुसार २०१५ नोभेम्बर २४ पछि हस्तलिखित राहदानी प्रयोग गर्न पाइनेछैन। सुरक्षाका दृष्टिले हस्तलिखित राहदानी निकै कमजोर मानिन्छ। यसैकारण अधिकांश देशले यस्तो राहदानी पूर्णरुपमा बन्द गरी मेसिनले पढ्न सक्ने (एमआरपी) तथा बायोमेटि्रक्स राहदानी प्रयोजनमा ल्याइसकेका छन्।

नेपालले २०१० डिसेम्बर २६ बाट हस्तलिखित राहदानी वितरण बन्द गरी एमआरपीमा गएको थियो। तर, त्यसअघि वितरण भएका हस्तलिखित राहदानी भने २०१५ नोभेम्बर २४ सम्म प्रयोग गर्न सकिनेछ। नेपाल लगायत आधा दर्जन देशले मात्र यस्ता हस्तलिखित राहदानी प्रयोगमा ल्याइरहेका छन्।

राहदानी विभागको तथ्यांकअनुसार २०१५ नोभेम्बर २४ सम्म र त्योभन्दा माथि म्याद भएका २५ लाख हस्तलिखित राहदानी अहिले प्रयोगमा छन्। ती राहदानी एकै दिन (२०१५ नोभेम्बर २४) काम नलाग्ने हुनेछन्। हस्तलिखित राहदानीमा सजिलै फोटो परिवर्तन गर्न सकिने हुँदा यस्ता राहदानीको दुरुपयोग बढ्दै गएको ठहर अध्यागमन विभागको छ।

'पक्राउ परेका मात्र हाम्रो नजरमा परेका हुन्,' पोखरेलले भने, 'भारत हुँदै जाने र हाम्रो नजरमा नपरेका अझ धेरै हुन सक्छन्।'

पछिल्लो चार महिनामा नेपाली राहदानीमा विदेश जाँदै गरेका एक बंगलादेशी, ५७ भारतीय पक्राउ परे। राहदानी दुरुपयोगको आरोपमा डिसेम्बरमा मुद्दा चलाइएका २४ मध्ये १९ भारतीय छन्। 'राहदानी दुरुपयोग गरेको आरोपमा पक्राउ परेमध्ये ८० प्रतिशतभन्दा बढी महिला हुने गरेका छन्,' महानिर्देशक गौतमले भने।

हस्तलिखित राहदानीको दुरुपयोग बढेपछि २०६६ साउन महिनामा अध्यागमन विभागले झन्डै ८५ लाख रुपैयाँ खर्चेर राहदानी रिड गर्ने एउटा मेसिन (भिएससी-६०००) युरोपबाट ल्याएको थियो। टिआइएस्थित अध्यागमनमा खटिएका कर्मचारीलाई कुनै राहदानीमाथि शंका लागे त्यही मेसिनबाट जाँच गर्छन्। मेसिनबाट तस्बिर परिवर्तन गरेको, सूचना परिवर्तन गरेको सहजै थाहा पाउन सकिन्छ।

जाँचमा तस्बिर तथा सूचना परिवर्तन गरेको भेटिए विभागले राहदानी दुरुपयोग गर्नेमाथि जाली राहदानी प्रयोग गरेको आरोपमा कारबाही चलाउने गरेको छ। अध्यागमन ऐन २०४९ मा राहदानी दुरुपयोग गरेको कसुर ठहर भए बढीमा पाँच वर्ष कैद वा ५० हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना वा दुवै सजाय हुने व्यवस्था छ।

सन् २०१२ मा राहदानी दुरुपयोग गरेको आशंकामा पक्राउ पर्ने संख्या र ब्र्याकेटमा () दायर मुद्दाको संख्या:

जनवरी २७ (६७)

फेब्रुअरी ३१ (५१)

मार्च ३९ (४७)

अप्रिल ३५ (४०)

मे ३० (३०)

जुन ३३ (२४)

जुलाई २६ (१३)

अगस्ट ४२ (१९)

सेप्टेम्बर ९१ (६७)

अक्टोबर ४४ (५८)

नेभेम्बर ६० (४१)

डिसेम्बर ४० (२४)

जम्मा ४९८ (४८१)

Published on: 28 January 2013 | Nagarik